خودنویس

مقالات و مطالب و نرم افزارهای آموزشی و پرورشی

دلیل اصلی تشکیل کلاس های چند پایه به حد نصاب نرسیدن تعداد دانش آموزان دریک پایه ی تحصیلی است. معمولاً حد نصاب تعداد دانش آموزان برای رسمیت یافتن کلاس های درس را در هر پایه نظام آموزشی تعیین و ابلاغ می کند.

با روند رو به افزایش مهاجرت از روستاها به شهرها زمینه ی تشکیل کلاس های چند پایه فراهم می آید . دیدگاههای مختلفی نسبت به کلاس های درس چند پایه وجود دارد : برخی این کلاس ها را جزو معضلات نظام آموزشی می دانند که باید از میان برداشته شود و بعضی یگ وجود این کلاس ها را به مثابه فرصتی برای یک عمل آموزش و پرورش بهینه به شمار می آورند. تحقیقات نشان می دهد که میان دانش آموزان کلاس های درس چند پایه و دانش آموزان کلاس های درس تک پایه از حیث توانایی شناختی تفاوت معنا داری وجود ندارد. افزون بر این دانش آموزان کلاس های درس چند پایه نسبت به دانش آموزان کلاس های تک پایه از نظر رشد اجتماعی ، سازگری محیطی ، بیان عواطف ، روحیه همکاری، بهداشت روانی ، پختگی رفتاری و ..... به دانش آموزان کلاس های تک پایه بر تری نشان می دهند. نتایج پژوهش های زیادی برتری و لزوم کلاس های درس چند پایه را مورد تأیید قرار داده اند.

تدریس در کلاس های درس چند پایه و دانش آموزی در این کلاس ها ، تجارب فراوانی را به بار می آورد . تجارب بر آمده از کلاس های درس چند پایه برای معلمان ، افزیش توانایی حرفه ای و وابستگی به دانش آموزان است که به گفته ی یکی از معلمان کلاس چند پایه : معلم کلاس چند پایه، سر پرست خانواده پر فرزندی است که باید برای همه ی آنان به صورت متفاوت برنامه ریزی کند و به نسبت مساوی محبت خود را به هر کدام از بچه ها نشان دهد . و بر این باور است که کلاس درس چند پایه کلاس زندگی است.

 

مشکلات و مسایل کلاس های درس چند پایه:

یکی از مسایل اساسی در کلاس های چند پایه ، نیروی انسان است . در این کلاس ها معمولاً معلم علاوه بر تدریس محتوای آموزشی ، امور اداری مربوط به مدیر ، معاون ، متصدی امور دفتری و وظایف مربی بهداشت ، معلم ورزش و ... را نیز عهده دار است و از سوی دیگر او باید به عنوان یک پژوهشگر در آموزش کیفی و یک مشاور اجتماعی نیز ایفای نقش کند . این در حالی است که هیچ انگیزه اجتماعی ، اقتصادی ویژه ای برای آن ها فراهم نشده است و افراد علاقمند و شایسته حرفه معلمی تمایلی به خدمت در این کلاس ها ندارند.

از سوی دیگر حق معلمان فارغ التحصیلی مراکز تربیت معلم هم برای تدریس در این کلاس ها ، آمادگی ، اطلاعات و تجربه مناسب ندارند و از هیچ اموزش پیش از خدمتی که زمینه ساز تجربه عملی و تفکر درباره ی تدریس چند پایه باشد ، برخوردار نیستند. در مجموع برای معلمان چند پایه آموزش جداگانه وجود ندارد و آن ها ناچارند از طریق تجربه و آزمایش ، روش هایی را مورد استفاده قرار دهند و هیچ تدبیری جهت ارتقای توانایی ها و صلاحیت ایشان جهت به کارگیری روش های مؤثر تبادل تجارب و اطلاعات و .... اندیشیده نشده است. این دیدگاه که معلمان آموزش دیده برای تدریس تک پایه به طور اتوماتیک می توانند در کلاس های چند پایه تدریس کنند، غیر قابل قبول است و مخصوصاً که از کم تجربه ترین افراد در دسترس (سرباز معلم ، آموزشیاران نهضت سواد آموزی، بومیان با سواد و .... ) برای اداره این کلاس ها استفاده می شود.

در مجموع مشکلات خاصی همچون کمبود وقت ، نقصان تجربه و کمبود اطلاعات معلمان مدارس چند پایه در امر تدریس و کلاس داری حرفه ای ، نا مناسب بودن فضای آموزشی و کمبود کلاس درس ، عدم هماهنگی بین مدرسه و خانواده و کمبود تجهیزات آموزشی منجر به نارضایتی معلمان می گردد مخصوصاً در مواردی که معلم به عنوان مدیر ، دفتر دار ، خدمتگزار ، معاون ، نامه رسان هم ایفای نقش می کند . و در کلاس نیز باید بیش از یک معلم تک پایه مهارت ، توانایی و اطلاعات داشته باشد.

 

مشکلات خاص کلاس های چندپایه و راه حل های پیشنهادی

مشکلات کلاس های چندپایه را دردو بخش آموزشی و غیر آموزشی بحث کرده و برای هر کدام چند راه حل ارائه می دهیم:

 

الف: مشکلات آموزشی

کمبود وقت: برابر جدول دروس مصوب وزارت آموزش و پرورش  هر پایه ابتدایی 24 ساعت در هفته درس دارد.اگر کلاس پنج پایه باشد ، معلم باید 120 ساعت فعالیت آموزشی و تدریس را در قالب 24 ساعت برنامه ریزی کند.، در واقع  فرصت های یاددهی و یادگیری در یک کلاس پنج پایه به یک پنجم کاهش می یابد.

 

راه حل 1:

کاهش دادن پایه ها:با توجه به این که معمولاً معلمان کلاس های چند پایه در محل خدمت خود بیتوته می کنند ، می توانند برنامه ی آموزش و تدریس خود را برمبنای 3 پایه در صبح و 2 پایه در بعدازظهر طرح ریزی کنند. به این معنا ضمن این که همه           دانش آموزان تحت تعلیم در مدرسه حضور دارند ، در نوبت صبح فقط سه پایه به عنوان محور در کار یادگیری شرکت دارند و دو پایه دیگر به انجام تکالیف ، فعالیت های پژوهشی ، دست ورزی ، فعالیت های هنری و تربیت بدنی و ... مشغولند.

این روش علاوه بر افزایش 40 درصدی وقت در فرایند آموزشی ، در صورت نزدیک بودن پایه ها به همدیگر ، ازلحاظ روانی منجر به احساس آرامش دانش آموزان می شودو مدیریت کلاس را تسهیل می نماید.

 

راه حل 2:

تفاوت زمان استراحت: در مدارس ابتدایی بعد  از هر 45 دقیقه آموزش ، 15 دقیقه برای استراحت برنامه ریزی شده است که  هر کلاس در طول روز  3  بار از فرصت استراحت استفاده می کند. اگر زمان استراحت طوری تنظیم شود که دانش آموزان به طور متناوب از این فرصت بهره گیرند، به میزان قابل ملاحظه ای در زمان صرفه جویی خواهد شد. با این روش فقط معلم کلاس مربوطه دچار مشکل می شود که می تواند با برنامه ریزی دقیق این نقیصه را جبران نماید.

 

راه حل 3:

استفاده از وجود شاگرد معلم: استفاده از برخی دانش آموزان برای تدریس به بعضی دیگر ، پدیده جدیدی نیست. این روش آموزش که با عنوان های مختلف مانند شاگرد معلم ، معلمیار ، خلیفه و... نامیده می شود برای اولین بار پیش از قرن هیجدهم  در انگلستان برای مبارزه با نابرابری های آموزشی مطرح شد و در مدارس مونته – سوری نیز مورد استفاده قرار گرفت. سابقه این نوع از آموزش در ایران به مکتب خانه های قدیم بر می گردد.این روش در حال حاضر در کشورهای اروپایی از جمله انگلستان ، فرانسه ، سوئد ، بلژیک و روسیه مورد استفاده قرار می گیرد.                                                                    

        در این روش از دانش آموزان مستعدتر پایه های بالاتر در جهت نظارت بر گروه های خود آموز استفاده می شود. از مزایای این روش می توان به جبران کمبود ساعات آموزشی ، آموزش انفرادی به دانش آموزان ضعیف از لحاظ عاطفی و اجتماعی و درسی ، ایجاد اعتماد به نفس و  نگرش مثبت به خود در دانش آموزان معلم یار و تقویت احساس استقلال و عدم وابستگی و ...

       جهت رفع موانع موجود بر سر راه اجرای این روش می توان با عوض کردن هر ماه یک بار شاگرد معلم ، از افت تحصیلی او جلوگیری به عمل آورد و از دانش آموزان مستعد دیگردر زمینه درسی برای این منظور استفاده کرد .راهکار مفید دیگری که نگارنده این جملات سال ها از آن استفاده نموده ، شاگرد معلم هم پایه است. به این صورت که از هر پایه یکی از دانش آموزان برتر نقش معلم را در برنامه خود آموزی ایفا می کند.

 

راه حل های دیگر

1- حذف فرصت اختصاص داده شده برای حضور و غیاب دانش آموزان

2-ثبت فعالیت های فرایند آموزش در خارج از وقت آموزش

3- تصحیح املا و انشا و بررسی مشق دانش آموزان در خارج از وقت آموزش

4- تعیین یک زمان خاص در خارج از وقت آموزش برای پاسخگویی به ارباب رجوع

5-هماهنگی با مدیریت روستاهای هم جوارجهت انجام امور مدیریتی و مراجعه به اداره

 

فقدان تجهیزات آموزشی: اثرات استفاده از تجهیزات آموزشی و کمک آموزشی در تعمیق یادگیری بر کسی پوشیده نیست.  اما متاسفانه کلاس های چندپایه به دو دلیل فاقد آن هستند :

 1- پایین بودن سرانه دانش آموزی 

2- در اولویت قرار نداشتن مدارس چند پایه در هنگام توزیع وسایل آموزشی رایگان از جانب اداره .

 

راه حل ها

1- تهیه پاره ای از این وسایل در زنگ هنر توسط دانش آموزان مانند دسته های ده تایی ، چرتکه آموزشی و... به عنوان کاردستی 

2- برنامه ریزی و تدوین پاره ای از فعالیت ها برای یک روز مشخص و امانت گرفتن این گونه وسایل از مدارس برخوردار.

3- دعوت از آزمایشگاه سیّار در روزی که برنامه اجرای چند فعالیت و آزمایش تدوین گردیده است.

4- طرح مشکل با انجمن اولیا و مربیان و ارائه راهکارهای لازم از جانب معلم جهت تهیه و ساخت وسایل آموزشی.

 

کمبود اطلاعات و تجارب معلمان کلاس های چند پایه: کمبود اطلاعات معلمان تنها در بعد آموزشی و علمی خلاصه نمی شود، بلکه در مسائل تربیتی ، روانشناسی و مهم تر از آن ها کمبود تجربه های عملی آنان است که موضوع را پیچیده تر می کند.

 

راه حل ها :

1- مطالعه منابع ، کتاب ها ، مجلات آموزشی و تربیتی و نتایج پژوهش های جدید در زمینه شغلی

2- درخواست از اداره جهت تشکیل جلسات و کارگاه های آموزشی

3- بازدید از کلاس های معلمان موفق در اداره کلاس های چندپایه

 

ضعف بنیه علمی دانش آموزان : در این که دانش آموزان کلاس های چندپایه با این همه مشکلات ، نسبت به  دانش آموزان در کلاس های عادی ضعیف هستند ، شکی نیست. اما این مشکل ، تمام مشکلات دیگر را توجیه نمی کند.

 

راه حل ها:

1- یادآوری و مرور درس های سال قبل در آغاز سال تحصیلی به مدت دو الی سه هفته

2- اجرای آزمون تشخیصی در ابتدای سال از پایه پایین تر بعد از مرور درس های سال قبل                                               

3- تغییر شیوه های آموزشی به نوعی که مشارکت فردی و فعال دانش آموز را در فعالیت های گروهی به همراه داشته باشد و آموخته ها را برای دانش آموزان معنادار سازد ، تا بتوانند آن ها را در زندگی خود به کارببرند .

 

کلاس چند پایه

مناطق دوزبانه:

       سیستم متمرکز آموزش و پرورش و یادگیری زبان رسمی و معیار در کشور ما ، مشکلی است که فکرمتخصصان امر تعلیم و تربیت را به خود مشغول کرده است. ارائه راهکارهایی همچون دایر نمودن کلاس های یک ماهه آمادگی در مناطق دو زبانه برای پایه اول ابتدایی از جمله اقداماتی است که مستلزم صرف هزینه زیاد و بهره مندی بسیار کم است.گرچه توسعه رسانه های جمعی و گروهی و گسترش دامنه آن به روستاها تا حدودی به رفع این نقیصه کمک کرده است ، اما نتایج پژوهشها و تحقیقات انجام گرفته در این زمینه وضع نگران کننده ای را نشان می دهد. در یکی از این مطالعات اثبات شده که 86 درصد دانش آموزان در هنگام بیان یک واقعه به زبان مادری احساس و شور و هیجان خود را ابراز می کنند اما در تکلم به زبان فارسی 49 درصد ازحرف های خود را حذف کرده و بدون احساس قبلی بیان می نمایند. در تحقیق دیگری مشخص شد که سطح زبان بیانی و دریافتی دو زبانه ها نسبت به یک زبانه ها به صورت معناداری پایین تر است.

 

راه حل ها:

1- ایجاد عادت به مطالعه از طریق کتاب های داستان و کتب آموزشی و علمی که به زبان معیار ( فارسی ) نوشته شده است. 

2-تا زمانی که احساس می کنید تکلم به زبان معیار در ارتباط شما و دانش آموزان مشکلی ایجاد نمی کند، به زبان فارسی صحبت کنید. در غیر این صورت موضوع را با جملات کوتاه به زبان مادری توضیح دهید.

3-از دانش آموزان بخواهید در ساعات درس انشا یا فارسی داستان های کوتاه به زبان مادری را به زبان فارسی ترجمه کنند.

4- به دانش آموزان توصیه کنید برای خود دفتری تحت عنوان « دفتر خاطره » تهیه کرده و حوادث و فعالیت های جالب روزانه را در آن گزارش نویسی کنند.

5- از دانش آموزان بخواهید فیلم ها ،کارتون های تلویزیونی ، اخبار ، وضعیت آب و هوا و... را یادداشت کنند و در کلاس با فن ایفای نقش اجرا نمایند.

 

ب: مشکلات غیر آموزشی کلاس های چندپایه

1- عدم مشارکت و رسیدگی اولیا ی دانش آموزان در امر تحصیل فرزندان خود

2- فقر مالی اولیا

3- سنگینی حجم کار مدیر آموزگاران در مدارس دارای کلاس های چند پایه

4- بی ثباتی نیروی انسانی

5- سوء تغذیه

6- غیبت بیش از حد دانش آموزان

7- پایین بودن سرانه دانش آموزی در مدارس چندپایه

8-فضای نامناسب آموزشی

9-کمبود امکانات بهداشتی

10-غیبت معلمان به دلیل عدم بیتوته در روستا

هرکدام از موضوعات فوق نیازمند تشریح و بازشناسی و ارائه راهکارهای مناسب و مفید می باشد که در این اندک مطالب  نمی گنجد.امید است در فرصت های دیگر مورد بحث و بررسی قرار گیرد.

 

مدیریت در کلاس های درس چند پایه:

 

مدیریت کلاس درس در آموزش و پرورش کلاس های درس چند پایه حایز اهمیت زیادی است مدیریت کلاس درس به پیش بینی ها و روند ضروری برای ایجاد و حفظ محیطی که در آن یاد دهی و یادگیری به وضوح می پیوندد تعریف شده . هدف اولیه مدیریت کلاس اثر بخش ، کاستن از بدرفتای یا حتی ایجاد یک محیط منظم نیست. ارایه تمرین ها و فعالیت هایی که دانش آموزان را به انفعال بکشاند و سبب به هم ریختن نظم هم نگردد ، به معنای افزایش فرصت یادگیری نیست . درست ، بر عکس چنین شرایطی از فرصت های یادگیری می کاهد . این موضوع ، در کلاس های درس چند پایه در خور توجه است ، زیرا بسیاری از دانش آموزان مجبورند ساعاتی از روز را ساکت و بی هدف در گوشه ای از کلاس سپری کنند تا معلم بتواند به گروه دیگری از دانش آموزان تدریس نماید و یا از آنها خواسته می شود به روخوانی مطالب کتاب یا فعالت دیگری بپردازند اما بر کلاس و فعالیت های دانش آموزان نظارت و مدیریت هدفمند اعمال نمی شود کلاس آرام و منظم است اما بر یادگیری و میزان یادگیری افزوده نمی شود . این موضوع در کلاس چند پایه در خور توجه است . زیرا بنایی ترین هدف از مدیریت کلاسی اثر بخش ، یادگیری یا افزایش یادگیری دانش آموزان است.

 

راه حل های مدیریت توان مند در کلاس درس:

1-    بالا بردن توان آموزشی : توانایی و تسلط معلم بر مفاهیم و مطالب آموزشی ، روش های تدریس مناسب ، مدیریت زمان ، رسیدگی دقیق به فعالیت ها و تکالیف دانش آموزان و... از معلم تصویری ایجاد می کند که دانش آموزان را خودانگیخته به احترام و ایجاد نظم وامی دارد.

2-    تدوین و اجرای قواعد (قانون کلاس): با تدوین قواعد ، معلم آگاهی خود را از آن چه در کلاس می گذرد اعلام      می کند و دانش آموزان هم در آغاز سال تحصیلی از انتظارات رفتاری و آن چه باید در کلاس به آن پایبند باشند ، به روشنی از معلم خود دریافت می دارند. برای دستیابی به این هدف می توان از همان آغاز سال تحصیلی با تشکیل یک جلسه بحث و مشورت ، از قواعدی که خود دانش آموزان نسبت به آن آگاهی دارند مطلع شد و مواردی دیگر بر آن افزود و در کاغذ بزرگی در معرض دید دانش آموزان قرار داد. همخوانی این مطالب (قانون کلاس)  قبل از شروع برنامه تدریس روزانه ، ضمن این که در تثبیت انتظارات معلم موثر است، در ایجاد آمادگی برای ورود به تدریس و جلوگیری از پراکندگی افکار دانش آموزان تاثیر بسزایی دارد.در مواقع لزوم معلم می تواند با اشاره به این قواعد ، بی انضباطی دانش آموزان را گوشزد نماید.

3-    افزودن بر رفتار پسندیده: روشی که هم اکنون نگارنده در کلاس خود اجرا می کند به نوعی تعریف رفتارها و آموزش اعمالی است که دانش آموزان در هر مقطع سنی انجام می دهند .در واقع ایجاد آگاهی نسبت به آن چه یک فرد در زندگی روزمره خود انجام می دهد ساده ترین راه برای تزریق رفتارهای مثبت به کلاس درس و تقویت احترام به دیگران ، خود فهمی، اشتیاق به یادگیری و انضباط در کلاس درس است. معلمان چند پایه می توانند با تشویق دانش آموزان به انجام رفتارهای خوب و پسندیده از آن ها بخواهند در طول هفته رفتارهای خوب خود را یادداشت کرده و در پایان هفته به نماینده پایه ( به استثنای اول و دوم ) تحویل دهند تا ضمن قرائت در کلاس درس با ذکر نام انجام دهنده عمل ، یکی از رفتارهای خوب وی با انتخاب معلم و با نام خود او در یک برگه کاغذ نوشته شود و به مدت یک هفته در کلاس درس در معرض دید همگان قرار گیرد. امور مربوط به پایه های اول و دوم در صورتی که خود نمی توانند آن را انجام دهند به نمایندگان پایه های دیگر سپرده می شود. با این شیوه خزانه ای از رفتارهای پسندیده در اختیار همه دانش آموزان قرار می گیرد و هر هفته رفتارهای مثبت جدید تولید خواهد شد.

4-    کاستن از سرزنش و تنبیه: اگر از سرزنش استفاده می کنید ، باید اطمینان حاصل کنید که استفاده از آن موثر خواهد بود. فقط عمل او را نشانه بگیرید نه خود دانش آموز را . دلیل رفتار یا عمل ناشایست و نامطلوب را بیان کنید و راهکار تبدیل عمل نامطلوب را به عمل مطلوب به او بنمایانید.

 

5-  راهکارهای دیگر برای اعمال مدیریت موفق در کلاس درس:

الف) تاکید بر نکات مثبت

ب) پرهیز از دست انداختن و مسخره کردن

ج)پرهیز از تنبیه گروهی 

د)عدم استفاده از نمره برای تهدید

ه) لذت بخش کردن یادگیری با روش شوخ طبعی

و) عدم ارائه تکلیف درسی به عنوان عامل تنبیهی

ز) استفاده از والدین برای کاستن از بدرفتاری

ح) نشان دادن علاقه و احساس دوستی به دانش آموزان

 

سازماندهی کلاس:

سازماندهی کلاس یکی از مهمترین عوامل برای کمک کدن به فراهم نمودن فرصت تدریس موثر است اگر کلاس درس به خوبی سازماندهی شود هر اندازه طرح درس به خوبی فراهم شده باشد راهی به سوی موفقیت نخواهد داشت .

معلم کلاس چند پایه ، هم باید درس را سازمان بدهد و هم باید فضای فیزیکی کلاس را به خوبی سازمان بدهد. چگونگی آرایش میز و نیمکت در کلاس و نحوه بهره گیری از دیوارها و سقف و کف کلاس تأثیر زیادی برای عملکرد کلاسی معلم و دانش آموزان دارد. معلم کلاس درس چند پایه متوجه توانایی طبیعی دانش آموزان برای شناخت و کنجکاوی باشد و برپایه این ویژگی دانش آموزان فعالیت های یادگیری مناسبی را طراحی و به آنان ارایه دهد.

شایسته است معلمان وظیفه ذاتی خود در کلاس دس را هم مورد توجه قرار دهند . یکی از وظایف معلم در کلاس درس پدید آوری محیط یادگیری بر انگیزنده است.

 

سازماندهی فیزیکی کلاس

1-    اختصاص دادن گوشه ای از دیوار کلاس برای نمایش کارهای دانش آموزان

2-    انتخاب گوشه های مناسب برای موضوعات مختلف . مثال : گوشه ای برای علوم و طبیعت و جغرافیا ، گوشه کتاب ، گوشه لوازم و کارگاه هنر ، گوشه ریاضی ، گوشه مغازه برای آموزش مهارت های اجتماعی ، گوشه خواندن ، میز اکتشاف و ...

3-    قراردادن میز معلم در جایی که دانش آموزان به سهولت با وی ارتباط داشته باشند.

4-    چیدمان میز و نیمکت ها :دانش آموزان در کلاس درس سه نوع فعالیت : توجه به تدریس معلم ، انجام مطالعه انفرادی ، انجام تکالیف درون کلاسی به صورت فردی و گروهی انجام می دهند. با توجه به این فعالیت ها ، بهتر است چیدمان کلاس به سه بخش تقسیم گردد. قرار دادن پایه های نزدیک به هم ( چهارم و پنجم) در یک بخش از کلاس یکی دیگر از روش های چیدمان است .

نظرات  (۰)

هیچ نظری هنوز ثبت نشده است

ارسال نظر

ارسال نظر آزاد است، اما اگر قبلا در بیان ثبت نام کرده اید می توانید ابتدا وارد شوید.
شما میتوانید از این تگهای html استفاده کنید:
<b> یا <strong>، <em> یا <i>، <u>، <strike> یا <s>، <sup>، <sub>، <blockquote>، <code>، <pre>، <hr>، <br>، <p>، <a href="" title="">، <span style="">، <div align="">
تجدید کد امنیتی